Fiskimál í Færeyjum

Jón Kristjánsson fiskifræðingur:

Ég hef fengist svo mikið við fiskveiðimál í Færeyjum að viðeigandi er að hafa sérstaka síðu um málefni Færeyja. Þetta hófst með því að ég hitti Olaf Olsen útgerðarmann á ráðstefnu í Bergen í mars 1998. Á ráðstefnunni flutti ég erindi um tilgátu mína um hvernig skýra mætti sveiflur í þorskstofnum í N. Atlantshafi, en ráðstefnan fjallaði um þau mál. Ég byggði tilgátuna á gögnum úr Færeyska þorskstofninum. Ég taldi að það væri þorskurinn sjálfur sem stjórnaði sveiflunum, þegar fæða var nóg fjölgaði honum hratt og gengi þar með nærri fæðunni og æti sig út á gaddinn. Þá færi hann að horast og drepast, stofninn lagaði sig að nýjum aðstæðum. Þegar stofninn hefði fallið úr hor, ykist fæðan aftur, þorski fjölgaði á ný og þannig koll af kolli.

Í ágúst 1998 átti ég erindi til Færeyja og flutti þá erindi í Þórshöfn um sveiflur í þorskstofnum, fiskifræði og fiskveiðistjórn. Fundurinn vakti nokkra athygli og útvarpið hafði við mig langt viðtal og greinar birtust í færeyskum blöðum og norska sjávarútvegsblaðinu Fiskaren. Það var svo vorið 2001 að sjávarútvegsráðherra Færeyja kallaði mig til ráðgjafar og síðan kom ég að fiskveiðiráðgjöfinni í nokkur ár.

Síðan er í tímaröð og eru elstu atburðirnir fyrst og þeir nýjustu síðast. Greinar og skýrslur eru ýmist á íslensku norsku eða íslensku, en ég hef notað norsku í samskiptum við Færeyinga.

NÝJUSTU FRÉTTIR 2011: Þorskstofninn við Færeyjar er á mikilli uppleið, sjá neðst á síðunni.

• Stöð 2, "Kompás", gerði kvikmynd um fiskveiðistjórnarkerfið í Færeyjum árið 2007. Þar kemur fram mjög sterk gagnrýni á aflamarkskerfi en þau hafi í sér innbyggðan hvata til brottkasts. Jafnframt er rætt um líffræðileg mistök í fiskveiðstjórn á Íslandi, en ráðgjöf Hafró er byggð á vafasömum reiknilíkönum og virðist sem ekki sé tekið neitt tillit til vistfræðilegra þátta. Þannig neita þeir að taka tillit til vaxtar og fæðuframboðs, og geta alls ekki kyngt þeirri staðreynd að eina leiðin til að auka fæðuframboð, sem örvar vöxt og framleiðslu er að veiða meira.

• 1998 - Erindi um sveiflur í þorskstofnum í N-Atlantshafi og stofnsveiflur í Færeyjaþorski sem voru flutt á ráðstefnu á vegum norrænu ráðherranefndarinnar sem haldin var í Bergen í mars 1998 og var uppistaðan í erindi sem ég flutti í Þórshöfn í Færeyjum í júní1998. Í framhaldi af erindinu handsalaði ég samning við Reiðarafélagið í Færeyjum um 3 ára rannsóknarverkefni, sem skyldi hefjast 1999. Eftir undirbúning fram á haust kom skyndilega afturkippur og verkefnið var slegið af, að sögn vegna fjárskorts. Síðar komst ég að því að formaður félagsins hafði hitt þá Kristján Ragnarsson og Þorstein Pálsson á ráðstefnu í Portúgal þá um haustið. Gat ég þá lagt saman 2 og 2.

• 2001 - Ráðleggingar mínar til sjávarútvegsráðherra Færeyja um stjórn fiskveiða fiskveiðiárið 2001-2002
  Færeyski sjávarútvegsráðherrann, Jørgen Niclassen, bað mig um álit á því hvort breyta ætti sókn á Færeyjamiðum, einkum hvort rétt væri að minnka veiðiálag á þorsk, ýsu og ufsa. Nánar til tekið skyldi álit mitt fjalla um þrennt;
  • Ráðgjöfina sem ráðherrann hefur fengið um hvernig beri að haga sókn í botnfiskstofna
  • Þær líffræðilegu forsendur sem ráðgjöfin byggist á.
  • Veiðidagakerfið (sóknarmark) sem aðferð til að stjórna veiðum.
    
  • Í heimsókn til Færeyja 9-13. júlí ræddi ég við aðila úr sjávarútvegi, fólk með reynslu af veiðum, veiðiaðferðum, sögu veiðanna og verndunaraðgerðum. Tölulegar upplýsingar um ástand og sögu fiskstofna voru fengnar frá ICES og Fiskirannsóknastofunni í Færeyjum. Ég skilaði ráðherra skýrslu 16. júlí sl. þar sem ég lýsti sjónarmiðum mínum í ljósi þeirra gagna sem lágu fyrir.
• 2002 - Mat á fiskveiðiráðgjöf við Færeyjar fiskveiðiárið 2002-2003, unnið fyrir sjómanna- og samtök útgerðarmanna. Færeyska fiskveiðistjórnarkerfið. Grein úr Brimfaxa 2002 um færeyska fiskveiðistjórnarkerfið.
• 2003 - Mat á fiskveiðiráðgjöf við Færeyjar fiskveiðiárið 2003-2004 Ég fór til Færeyja í þriðja sinn til að veita ráðgjöf um veiðar fiskveiðiárið 2003-4. Ég fór á vegum sjómannafélagsins, og útgerðarmanna stórra skipa og smábáta. Í færeyska 'skóginum' eru öll dýrin vinir. Ég ræddi við menn skoðaði fisk og fór yfir gögnin frá Fiskirannsóknastofunni í Færeyjum svo og ráðgjöf ICES. Það var met- aflaár 2002, 40 þús tonn af þorski, 25 þús tonn af ýsu og 55 þús tonn af ufsa. Ýsan er falleg og mikið veiðist af smáýsu. Mun meira veiðist af smáufsa en undanfarin ár, minna er um stóran fisk en aflinn er góður. Heldur virðist hafa dregið úr þorskveiði miðað við í fyrra og talsvert ber á horuðum fiski (sjá mynd). Sérstaklega var stærri fiskurinn, yfir 60 sm, horaður og afturmjór. Slíkur fiskur á ekki eftir að vaxa meira, því ég tel að ástandið stafi ekki af minna ætisframboði almennt, heldur sé stofninn kominn í sína hefðbundnu niðursveiflu sem stafar af því að veiðarnar megna ekki við að halda aftur af stækkun stofnsins svo hann étur sig út á gaddinn. Sóknin hefur því verið of lítil undanfarin ár og ekki hægt að ráðleggja annað en að bæta við hana. Ekki geri ég þó ráð fyrir því að eftir því verði farið - núna. Það tekur nokkurn tíma að snúa ofan af sífelldu tali um ofveiði. Ráðherra hefur lagt fram tillögu um óbreytta fiskidagaskipan og verður hún lögð fyrir færeyska lögþingið í þingbyrjun, á Ólavsvöku. Sjómannasamtökin eru óhress með að ráðherrann skyldi ekki hafa lagt til aukningu á dagafjölda. FF blaðið tekur ICES og Fiskirannsóknastofuna í gegn í nýrri grein. Greinin er hér, á færeysku. Fiskirannsóknastofan birti svar við tillögum mínum í grein sem birtist í FF- blaðinu 14. ágúst 2003. Greinin er hér og hún er á færeysku.
• 2004 - Fiskveiðiráðgjöf í Færeyjum 2004 - auk aldursrannsókna á botnfiski.
  Mat Hafró á fiskveiðistjórn við Færeyjar - þar eru tvö álit sem stangast á. Þarna er einnig að finna samantekt á ráðgjöf og afla á botnfiski árin 2000-2003.
• 2005 - Færeyska hafrannsóknastofnunin (FRS) kenndi mér um hrun þorskstofnsins, sagði að ég hefði látið veiða hann upp.
  - Hafró sagði í viðtali við "Fiskifréttir" að ályktanir mínar um öfugt samband hrygningarstofns og nýliðunar í færeyska þorskstofninum væru rökleysa. Ég svaraði þessu í "Fiskifréttum".
• 2006 Observation on Fishery Management of the Faroes 2006. (Word 192 kb) Skýrsla, á ensku, um færeyska fiskveiðistjórn undanfarinna ára eftir Menakhem Ben-Yami. Samtök sjómanna og útgerðarmanna fengu hann til ráðgjafar 2006.
• 2009 Í júní komu ráðleggingar frá færeysku Hafró um mikinn samdrátt sóknardaga í Færeyjum. Nú er afli góður og Fiskidaganefndin, sem er skipuð aðilum frá útveginum, ráðlagði óbreytta sókn í ljósi góðs ástands fiskistofna, að þeirra mati. Blaðið Nordlýsið  tók saman afkomu flotans pr. 1. júní 2009: Þorskafli smábáta hefur aukist um 45% fyrstu 9 mánuði þessa fiskveiðiárs miðað við í fyrra en aflaverðmætið minnkað um 5% vegna mikillar verðlækkunar (35%), úr 500 ísl. kr/kg, í 329 kr/kg. Ýsuveiðin minnkaði um 16% og kílóverð féll um 30%. Hjá stærri dagróðrabátunum, sem flestir veiða á línu, hefur þorskaflinn aukist um 21% en aflaverðmæti dregist saman um 24%. Ýsuafli hefur minnkað um 39% og aflaverðmætið um 56%. Afli tvílembingstogara, sem aðallega veiða ufsa hefur vaxið um 12% en aflaverðmæti aukist um 16%. Verð á ufsa var í fyrra 118 íslenskar kr/kg en er nú að meðaltali 122 kr/kg, fyrstu 9 mánuðu fiskveiðiársins. Þetta er ekki slæmt eftir tal um samdráttartillögur vegna meintrar ofveiði. Færeyingar eru ánægðir með sitt sóknarkerfi, en hér heima vill enginn svo mikið sem skoða það.
• 2010 Ég heyri sífellt frá hinum ýmsu aðilum að allt sé hrunið í Færeyjum, þ.e. fiskurinn. Síðast hafði ég spurnir af því að nefndarmaður í endurskoðunarnefnd JB á aflareglunni hefði haldið þessu fram. Annað hvort eru menn svona illa að sér eða þeir hafa trúað áróðrinum frá hagsmunaðilum kvótakerfisins, sem afskrifa öll önnur kerfi til stjórnunar fiskveiða.
  Þorskur hefur verið í lægð í nokkur ár en er nú á uppleið. Myndin hér sýnir rallvísitölur ú rallinu haustið 2010. Skv. því er þorskurinn á uppleið. En gefum færeysku rannsóknastofnuniini orðið, á færeysku að sjálfssögðu:
  
  Fyri tosk hevur lítið verið at fingið síðani 2003, og serliga árini 2006-2008 var lítið at fáa. Men í fjør bragdaði aftur, og úrslitið í ár var uppaftur betri. Hetta stuðlar upp undir framskrivingar, gjørdar í apríl-mai í ár, ið vístu, at toskastovnurin er í góðum vøkstri vegna betri fiskavøkstur og tilgongd (nýliðun); sera lítið varð tó fingið av 0- og 1-ára gomlum toski.
  Úrslitini fyri hýsu hava verið støðugt minkandi síðani 2002, og úrslitið í fjør var tað minsta síðani 1991. Tað kvinkaðist nakað uppeftir í ár, men er enn á sera lítlum støði. Men eisini her eru batar at hóma, tí fiskavøksturin er batnaður, og tilgongdin, ið hevur verið sera lítil seinastu árini, tykist nú at vera betri aftur; serliga 2009-árgangurin tykist góður. Men lítið var av 2010 árganginum.
  Hóast úrslit viðvíkjandi upsa frá tílíkum yvirlitstrolingum skulu takast við fyrivarni, so benda tølini á, at stovnurin hesi seinastu 4 árini er nakað minni enn árini frammanundan. Stovnsmetingarnar í apríl-mai vístu, at upsastovnurin, hóast í minking, enn var væl fyri (í góðu ástandi) í 2009, og úrslitini frá yvirlitstrolingunum í summar benda á sama borðið. Avgerandi fyri gongdina næstu árini verður, hvussu tilgongdin fer at verða.
  Longa og brosma tykjast at vera væl fyri, kanska eisini reyðsprøka, og tunga tykist í vøkstri aftur. Hvítingsbróðir er heilt væl fyri, meðan svartkjaftur (kolmunni) hevur verið á sera lítlum støði seinastu 4 árini; positivt fyri svartkjaft er, at nøgdin av 0-ára gomlum fiski var munandi betri í ár enn árini frammanundan